Có một chi tiết về “lý lịch” của Đức tân Giáo hoàng Lêô XIV mà nhiều người quan sát không để ý. Tuy nhiên, đây lại là một trong những phát hiện có giá trị nhất. Ngài là vị Giáo hoàng đầu tiên trong lịch sử có bằng toán học. Thật vậy, sau khi hoàn thành chương trình trung học tại tiểu chủng viện của Dòng Thánh Augustinô, Robert Prevost đã lấy bằng cử nhân toán học tại Đại học Công giáo Villanova, Pennsylvania, vào năm 1977. Đây không phải là một thành tích nhỏ trong một thế giới thường xuyên chế giễu những người theo đạo Thiên Chúa là phản khoa học. Sự nghiệp học vấn của Đức Lêô XIV đưa ra một bằng chứng phản bác mạnh mẽ: Theo quan niệm của Công giáo, có một sự thống nhất giữa đức tin và lý trí, giữa khoa học và tôn giáo, chứ không phải là kẻ thù của nhau.

Đối với người Công giáo, đức tin và lý trí không phải là kẻ thù mà là đồng minh gắn bó chặt chẽ trong hành trình tìm kiếm chân lý. Hãy xem Đức Gioan Phaolô II đã viết trong thông điệp Đức tin và Lý trí – Fides et Ratio – năm 1998 của mình: “Đức tin và lý trí là đôi cánh giúp cho trí tuệ con người băng mình lên để chiêm niệm chân lý. Thiên Chúa đã in vào tâm khảm con người khát vọng nhận biết chân lý, và sau cùng để nhận biết chính Ngài, một khi đã biết và yêu mến Ngài thì con người cũng nhận biết sự thật đầy đủ về chính mình”.

Mối liên hệ giữa đức tin và lý trí

Một giáo lý cốt lõi của đức tin Công giáo nhấn mạnh rằng khoa học và thần học không thể xung đột với nhau. Sách Giáo lý Hội thánh Công giáo nêu rõ điều này khi đề cập đến đức tin và trí thông minh, và cụ thể hơn là mối quan hệ giữa đức tin và khoa học: “Mặc dù đức tin vượt trên lý trí, nhưng không bao giờ có thể có mâu thuẫn thật sự giữa đức tin và lý trí: vì cùng một Thiên Chúa, Đấng mạc khải các mầu nhiệm và tuôn đổ đức tin, cũng là Đấng ban ánh sáng lý trí cho tâm hồn con người, mà Thiên Chúa không thể tự phủ nhận chính mình Ngài, cũng như điều chân thật không bao giờ nghịch lại điều chân thật. Bởi vậy, việc nghiên cứu có phương pháp trong mọi ngành, nếu được tiến hành một cách thật sự khoa học và theo đung các chuẩn mực luân lý, sẽ không bao giờ thật sự đối nghịch với đức tin, bởi vì các thực tại trần thế và các thực tại đức tin đều có nguồn gốc là bởi cùng một Thiên Chúa. Hơn nữa, ai khiêm tốn và kiên nhẫn cố gắng nghiên cứu những bí ẩn của các sự vật, thì mặc dù họ không ý thức, họ vẫn như được dẫn đưa bởi bàn tay của Thiên Chúa, Đấng đang nâng đỡ vạn vật, Ngài làm cho hiện hữu những gì đang hiện hữu” (GLHTCG, số 159).

Người Công giáo nhìn thấy sự thống nhất giữa đức tin và lý trí trong lịch sử lâu dài và vững chắc của những đóng góp của Công giáo cho khoa học và toán học. Cũng như Linh mục Georges Lemaître không chỉ đóng góp vào vũ trụ học mà ngài còn cách mạng hóa nó bằng cách lần đầu tiên đề xuất thuyết Big Bang – Vụ nổ lớn. Gregor Mendel, một tu sĩ Augustinô giống như Giáo hoàng Lêô XIV, không chỉ nghiên cứu di truyền học mà còn đặt nền móng cho lãnh vực đó. Trong suốt lịch sử, người Công giáo coi khoa học là cách để hiểu về công trình sáng tạo của Thiên Chúa. Đức Giáo hoàng Lêô XIV ngày nay đưa ra một biểu tượng sống động và nhắc lại sự thống nhất này.

Phản ứng của các nhà toán học

Cần phải thừa nhận rằng Đức Giáo hoàng Lêô XIV chắc chắn không phải là giáo hoàng đầu tiên có “tinh thần khoa học”. Đức Giáo hoàng Phanxicô có bằng về hóa học, và những người tiền nhiệm của ngài rất tôn trọng khoa học, bằng chứng là thông điệp Đức tin và Lý trí của Đức Gioan Phaolô II. Nhưng hành trình toán học của Đức Giáo hoàng Lêô XIV mang đến điều gì đó mới mẻ.

Được Aleteia phỏng vấn bằng tiếng Anh, Tiến sĩ Vladimir Piterbarg, người đứng đầu bộ phận phân tích định lượng tại ngân hàng đầu tư NatWest Markets, tin rằng: “Trong một thế giới thường xuyên vạch ra ranh giới sai lầm giữa đức tin và lý trí, hành trình của Đức Giáo hoàng Lêô XIV là minh chứng hùng hồn cho sự hòa hợp của chúng. Cũng giống như Sir Isaac Newton coi việc nghiên cứu khoa học của mình là cách để hiểu rõ hơn về sự sáng tạo của Chúa, và Blaise Pascal sử dụng cả lý trí và khoa thần nghiệm để khám phá chân lý của Thiên Chúa, thì Đức Giáo hoàng Lêô XIV nhắc nhở chúng ta rằng ngôn ngữ của các con số và sự huyền nhiệm của đức tin không xung đột với nhau. Thay vào đó, cả hai đều dẫn chúng ta đến cùng một chân lý siêu việt: trật tự, vẻ đẹp và tình yêu ở trung tâm vũ trụ của Thiên Chúa.” Và vị giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Hoàng gia London hy vọng “triều đại giáo hoàng của ngài sẽ truyền cảm hứng cho một thế hệ tín hữu mới không sợ tìm kiếm Thiên Chúa bằng cả linh hồn và trí tuệ.”

Tương tự như vậy, Mark Bauer, một nhà toán học người Mỹ làm việc trong lĩnh vực tài chính định lượng, rất phấn khích trước ý tưởng rằng việc đào luyện toán học của Đức Giáo hoàng Lêô XIV có thể tác động đến triều đại giáo hoàng của ngài: “Toán học nghiên cứu cách vũ trụ thực sự hoạt động. Đây là một ngành học bắt nguồn từ lý trí và được xây dựng theo tiên đề, bộc lộ vẻ đẹp và trật tự ngay cả trong những ý tưởng trừu tượng nhất. Sự hiểu biết của Đức Giáo hoàng Lêô XIV về vẻ đẹp và tính đối xứng toán học có thể làm sâu sắc thêm sự trân trọng của ngài đối với trật tự thần linh trong công trình sáng tạo. Không quá khó để hình dung ra rằng điều này sẽ giúp ngài nhìn thấy – và chăm sóc – tâm hồn của mỗi cá nhân vốn được tạo ra một cách tuyệt đẹp theo hình ảnh của Thiên Chúa. Một quan điểm như vậy cũng có thể truyền cảm hứng cho chúng ta để nhận ra những người ít được chú ý đến, ghi nhớ những người dễ bị lãng quên và trân trọng mỗi con người như sự phản chiếu vẻ đẹp của Thiên Chúa.”

Một mục tử có tư duy toán học

Toán học dạy sự chính xác của tư duy, vẻ đẹp của cấu trúc logic và sự khiêm hạ trước sự phức tạp lớn lao của hiện thực. Biết bao là phẩm chất có thể giúp ích cho người chăn dắt tâm hồn như Đức Giáo Hoàng. Với năng khiếu toán học, một tài sản thực sự trong một thế giới chia rẽ giữa chủ nghĩa duy vật khoa học và chủ trương tôn giáo bảo thủ truyền thống, chúng ta có thể đánh cuộc rằng Đức Lêô XIV sẽ biết cách nhắc lại tầm nhìn Công giáo về một chân lý thống nhất, nơi đức tin và lý trí cùng làm giàu cho nhau. Người Công giáo có thể hy vọng và cầu xin rằng “vị giáo hoàng toán học” đầu tiên trong lịch sử sẽ chữa lành sự chia rẽ giả tạo này.

Phêrô Phạm Văn Trung

Chuyển ngữ từ: fr.aleteia.org (15/5/2025)