WHĐ (24/10/2024) – Trong bối cảnh công nghệ đang phát triển nhanh chóng, Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một yếu tố chuyển đổi quan trọng, ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực, bao gồm chăm sóc sức khỏe, giáo dục, tài chính và hiện nay là đời sống tôn giáo. Công tác mục vụ đang trải qua sự thay đổi khi các công nghệ dựa trên AI tìm đường vào hoạt động hàng ngày của các giáo xứ và tổ chức tôn giáo. Nghiên cứu năm 2019 của McClure, “Trí tuệ nhân tạo và Giáo hội: AI đang định công tác mục vụ như thế nào”, khám phá mối quan hệ giữa AI và đời sống tôn giáo, phân tích cả những cơ hội và thách thức do sự tích hợp AI vào mục vụ đặt ra. Bài viết này trình bày những phát hiện của McClure và thảo luận về cách AI đang định hình lại các hoạt động truyền thống của giáo xứ, chăm sóc mục vụ, mối quan tâm về đạo đức và tương lai của mục vụ trong thời đại AI.

1. Bối cảnh lịch sử của công nghệ trong công tác mục vụ

Công nghệ từ lâu đã là một công cụ cho công tác mục vụ, từ phát minh ra máy in, cho phép sản xuất hàng loạt các bản văn Kinh Thánh, đến việc sử dụng radio, truyền hình và internet để tiếp cận nhiều đối tượng hơn. McClure (2019) theo dõi cách công nghệ đã được các cộng đồng tôn giáo áp dụng, thường là đầu tiên do dự và sau đó là chất xúc tác để mở rộng phạm vi tiếp cận và hiệu quả của họ. Tuy nhiên, việc tích hợp AI đại diện cho một sự thay đổi quan trọng hơn do khả năng thực hiện các nhiệm vụ theo truyền thống dành riêng cho con người của công nghệ – chẳng hạn như ra quyết định, phân tích dữ liệu và thậm chí là các yếu tố hướng dẫn tâm linh.

McClure nhấn mạnh rằng AI không chỉ đơn thuần là một công cụ để nâng cao các quy trình hiện có mà còn có thể định hình lại bản chất cơ bản của chính mục vụ. Nghiên cứu cho thấy rằng trong khi các công cụ công nghệ như radio và internet mở rộng phạm vi tiếp cận, AI có khả năng ảnh hưởng đến cách các mục tử tương tác với cộng đồng của họ, xây dựng cộng đoàn của họ và thậm chí giải thích các văn bản thánh.

2. AI trong chăm sóc mục vụ

Theo McClure (2019), một trong những cách quan trọng nhất mà AI đang định hình công tác mục vụ là thông qua chăm sóc mục vụ. Chăm sóc mục vụ theo truyền thống bao gồm việc cung cấp hỗ trợ về mặt tình cảm, tâm lý và tinh thần cho các cá nhân, một nhiệm vụ có mối quan hệ sâu sắc và lấy con người làm trung tâm. Tuy nhiên, AI đang thâm nhập vào lĩnh vực này thông qua các công nghệ như chatbot, phân tích tình cảm và phân tích dự đoán, có thể giúp các mục tử hiểu rõ hơn về nhu cầu của cộng đoàn của họ.

McClure thảo luận về việc sử dụng ngày càng nhiều chatbot AI cung cấp hỗ trợ tinh thần hoặc trả lời các câu hỏi thần học. Các hệ thống do AI điều khiển này có thể cung cấp hỗ trợ 24/7, điều mà các mục tử thường không thể làm được do hạn chế về thời gian và nguồn lực. Mặc dù các công cụ AI này có thể hữu ích để cung cấp phản hồi ngay lập tức hoặc hướng dẫn cơ bản, nhưng McClure nhấn mạnh những hạn chế của AI trong việc thay thế hoàn toàn chiều sâu của tương tác giữa người với người thường rất cần thiết trong chăm sóc mục vụ.

Ví dụ, McClure nhấn mạnh rằng chăm sóc mục vụ đòi hỏi sự đồng cảm, sự sáng suốt và hiểu biết về cảm xúc và bối cảnh phức tạp của con người, những lĩnh vực mà AI vẫn còn thiếu sót. Mặc dù AI có thể được lập trình để phản hồi các tín hiệu cảm xúc hoặc cung cấp lời khuyên dựa trên Kinh Thánh, nhưng nó không có khả năng hiểu đầy đủ những trải nghiệm cá nhân và thường là những trải nghiệm tinh tế của những cá nhân tìm kiếm sự hướng dẫn về mặt tinh thần. Vì vậy, McClure lập luận rằng AI nên được coi là công cụ bổ sung cho mục tử chứ không phải là công cụ thay thế.

3. AI và việc chuẩn bị bài giảng

Một lĩnh vực quan trọng khác mà AI đang tạo ra tác động, như đã lưu ý trong nghiên cứu của McClure, là trong việc chuẩn bị bài giảng. Các hệ thống AI được trang bị thuật toán xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) và máy học có thể hỗ trợ các mục tử trong việc tạo nội dung bài giảng, tiến hành giải thích hoặc tìm các tài liệu tham khảo Kinh Thánh có liên quan. Các công cụ AI này có thể phân tích lượng lớn dữ liệu, xác định các mô hình và thậm chí gợi ý các chủ đề dựa trên xu hướng trong cộng đoàn hoặc nền văn hóa rộng lớn hơn.

McClure (2019) nhận thấy rằng một số mục tử đã bắt đầu sử dụng các nền tảng dựa trên AI để hỗ trợ viết bài giảng. Các công cụ này có thể giúp giáo sĩ khám phá những ý tưởng mới, tinh chỉnh lập luận của họ và tiếp cận nhiều quan điểm thần học hơn. Các công cụ giải thích do AI điều khiển có thể phân tích các văn bản Kinh Thánh bằng ngôn ngữ gốc của chúng, cung cấp những hiểu biết sâu sắc về bối cảnh lịch sử hoặc sắc thái văn bản mà nếu không có AI, chúng có thể bị bỏ qua.

Tuy nhiên, McClure đặt ra những câu hỏi quan trọng về tác động của việc phụ thuộc quá nhiều vào AI trong việc chuẩn bị bài giảng. Mặc dù AI có thể tăng cường chiều sâu và phạm vi nghiên cứu, nhưng có lo ngại rằng nó có thể vô tình dẫn đến việc mất đi mối liên hệ cá nhân của mục tử với thông điệp. Các bài giảng thường mang tính cá nhân sâu sắc và phản ánh hành trình tâm linh của mục tử cũng như sự hiểu biết về nhu cầu của cộng đoàn. Nếu AI tham gia quá nhiều vào quá trình sáng tạo, nó có nguy cơ làm mất tính cá nhân của thông điệp, biến nó thành một sản phẩm chung chung hơn là một lễ vật thiêng liêng độc đáo.

Hơn nữa, McClure chỉ ra rằng các bài giảng do AI tạo ra có thể thiếu những hiểu biết sâu sắc tự phát hoặc chiều sâu cảm xúc đến từ trải nghiệm sống và sự suy ngẫm cầu nguyện của mục tử. Mặc dù AI có thể gợi ý các đoạn Kinh Thánh có liên quan hoặc làm nổi bật các chủ đề quan trọng, nhưng nó không thể sao chép vai trò của mục tử như một nhà lãnh đạo tinh thần, người phân biệt được tiếng nói của Thiên Chúa trong quá trình chuẩn bị bài giảng.

4. AI, đạo đức và thách thức thần học

Nghiên cứu của McClure cũng đề cập đến những thách thức về đạo đức do AI đặt ra trong bối cảnh mục vụ. Một trong những mối quan ngại chính được nêu ra là khả năng AI duy trì sự thiên vị, cả trong dữ liệu mà nó phân tích và các quyết định mà nó đưa ra. Các hệ thống AI được đào tạo trên các tập dữ liệu lớn và nếu các tập dữ liệu này phản ánh sự thiên vị của xã hội – chẳng hạn như những sự thiên vị liên quan đến chủng tộc, giới tính hoặc tình trạng kinh tế xã hội – thì các công cụ AI được sử dụng trong mục vụ có thể vô tình củng cố những bất bình đẳng này.

Chẳng hạn, McClure (2019) lưu ý rằng phân tích do AI thúc đẩy được sử dụng để phân tích dữ liệu của cộng đoàn có thể vô tình gạt ra ngoài lề một số nhóm nhất định nếu dữ liệu cơ bản bị lệch. Phân tích dự đoán cho thấy các chương trình của giáo xứ hoặc các nỗ lực tiếp cận có thể ưu tiên các thông tin nhân khẩu học được thể hiện quá mức trong dữ liệu, do đó bỏ qua nhu cầu của các nhóm thiểu số trong cộng đồng. Điều này đặt ra những câu hỏi quan trọng về cách AI nên được triển khai một cách có đạo đức trong các bối cảnh mục vụ để đảm bảo rằng nó thúc đẩy tính bao quát và công lý.

Ngoài ra, McClure khám phá những ý nghĩa thần học của việc sử dụng AI trong đời sống tôn giáo. Một lĩnh vực đáng quan tâm là sự hiểu biết thần học về nhân cách và vai trò của tác nhân con người trong sự phát triển tâm linh. Kitô giáo nhấn mạnh đáng kể vào khía cạnh tương quan của đức tin – cả giữa các cá nhân và Thiên Chúa, và trong cộng đoàn đức tin. Việc đưa AI vào những mối quan hệ này có thể thách thức những hiểu biết truyền thống về tương tác giữa con người và sự hiện diện của Thiên Chúa.

McClure đặt ra câu hỏi: Liệu AI có bao giờ được coi là người đồng tham gia vào đời sống tâm linh hay nó chỉ là một công cụ? Mặc dù AI có thể hỗ trợ một số chức năng nhất định, chẳng hạn như trả lời các câu hỏi thần học cơ bản hoặc cung cấp các tài liệu tham khảo Kinh Thánh, nhưng nó không thể trải nghiệm đức tin, cầu nguyện hoặc tham gia vào các bí tích. Hạn chế này làm nổi bật nhu cầu thận trọng trong cách AI được tích hợp vào đời sống tôn giáo. Các nhà lãnh đạo mục vụ phải phân định cách AI có thể được sử dụng hiệu quả mà không làm suy yếu các chiều kích tâm linh cốt lõi của chức thánh.

5. AI và truyền giáo

Truyền giáo, sứ mệnh truyền bá thông điệp của Kitô giáo, là một lĩnh vực khác mà AI đang chứng tỏ là một công cụ mạnh mẽ. Thuật toán AI có thể phân tích xu hướng truyền thông xã hội, thu thập dữ liệu về các thành viên mới tiềm năng và giúp các giáo xứ điều chỉnh các nỗ lực truyền giáo của họ theo các cộng đoàn hoặc nhóm nhân khẩu học cụ thể. McClure (2019) chỉ ra rằng AI có thể tối ưu hóa các nỗ lực tiếp cận, giúp chúng hiệu quả và có mục tiêu hơn bao giờ hết. Điều này đặc biệt có liên quan trong thời đại kỹ thuật số, khi các giáo xứ ngày càng chuyển sang các nền tảng trực tuyến để thu hút thế hệ trẻ.

AI cũng có thể được sử dụng để tạo ra các trải nghiệm truyền giáo được cá nhân hóa, điều chỉnh các thông điệp theo nhu cầu và sở thích cụ thể của từng cá nhân. Ví dụ, AI có thể phân tích hoạt động truyền thông xã hội của một cá nhân hoặc các tương tác trực tuyến với trang web của giáo xứ để xác định nhu cầu tinh thần hoặc lĩnh vực quan tâm của họ. Dựa trên dữ liệu này, các giáo xứ có thể cung cấp nội dung tùy chỉnh có nhiều khả năng gây được tiếng vang với cá nhân đó, do đó tăng cường sự tham gia của họ với giáo xứ.

Tuy nhiên, McClure lưu ý rằng việc sử dụng AI trong truyền giáo đặt ra những cân nhắc quan trọng về mặt đạo đức. Một mối quan tâm là khả năng thao túng. Nếu các giáo xứ dựa vào thuật toán AI để điều chỉnh thông điệp của họ cho từng cá nhân dựa trên hành vi trực tuyến của họ, sẽ có nguy cơ vượt qua ranh giới đạo đức, đặc biệt là nếu các cá nhân cảm thấy thông tin cá nhân của họ đang bị khai thác cho mục đích truyền giáo. McClure lập luận rằng các giáo xứ phải đảm bảo tính minh bạch trong cách họ sử dụng dữ liệu do AI điều khiển để tránh vi phạm lòng tin với các cộng đoàn của họ.

6. AI và quản lý giáo xứ

Ngoài việc chăm sóc mục vụ, chuẩn bị bài giảng và truyền giáo, AI cũng đang thâm nhập đáng kể vào quản lý giáo xứ. Nghiên cứu của McClure cho thấy nhiều giáo xứ đang áp dụng AI để hợp lý hóa các nhiệm vụ hành chính như quản lý thành viên, lập lịch trình, lập kế hoạch tài chính và bảo trì cơ sở. Các hệ thống do AI điều khiển có thể phân tích các mô hình tham dự giáo xứ, dự đoán sự tăng trưởng trong tương lai và đề xuất các chiến lược phân bổ nguồn lực. Điều này cho phép các nhà lãnh đạo giáo xứ đưa ra quyết định sáng suốt hơn và tập trung nhiều thời gian hơn vào vai trò lãnh đạo tinh thần.

McClure (2019) chỉ ra rằng các nền tảng dựa trên AI có thể tự động hóa các nhiệm vụ hành chính thường lệ, giáo sĩ và nhân viên được mở ra để tập trung vào các chức năng mục vụ cấp cao hơn. Ví dụ, AI có thể được sử dụng để quản lý lịch trình tình nguyện, theo dõi các khoản quyên góp và tối ưu hóa việc sử dụng các cơ sở của giáo xứ. Những công cụ này không chỉ tăng hiệu quả mà còn giúp các giáo xứ đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu có thể dẫn đến kết quả mục vụ hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, giống như các lĩnh vực triển khai AI khác, McClure khuyến cáo nên thận trọng. Mặc dù AI chắc chắn có thể cải thiện hiệu quả, nhưng vẫn có nguy cơ làm giảm khía cạnh tương quan trong quản lý giáo xứ. Các nhiệm vụ từng được xử lý thông qua tương tác cá nhân, chẳng hạn như lên lịch họp hoặc điều phối các nỗ lực tình nguyện, có thể trở nên tự động hơn, có khả năng làm giảm ý thức cộng đồng trong giáo xứ.

7. Tương lai của AI trong công tác mục vụ

Nhìn về tương lai, McClure hình dung rằng AI sẽ tiếp tục đóng vai trò ngày càng nổi bật trong công tác mục vụ. Khi công nghệ AI trở nên tinh vi hơn, chúng có thể sẽ hỗ trợ nhiều hơn nữa trong các lĩnh vực như chăm sóc mục vụ, chuẩn bị bài giảng, truyền giáo và quản lý giáo xứ. Tuy nhiên, McClure cảnh báo rằng giáo xứ phải cân nhắc kỹ lưỡng các hàm ý về mặt đạo đức và thần học khi tích hợp AI vào mục vụ.

Nghiên cứu kết thúc bằng lời kêu gọi các mục tử và nhà lãnh đạo giáo xứ tham gia một cách phê phán vào AI. McClure lập luận rằng các nhà lãnh đạo giáo xứ nên tiếp cận AI một cách sáng suốt thay vì áp dụng AI một cách thiếu phê phán hoặc từ chối hoàn toàn, thay vì áp dụng AI một cách thiếu phê phán hoặc từ chối hoàn toàn, họ nên tiếp cận AI một cách sáng suốt, tích hợp AI theo những cách phù hợp với niềm tin trong thần học và mục tiêu mục vụ của họ. Công tác mục vụ, về bản chất, là một nỗ lực tương quan và tâm linh, và mặc dù AI có thể nâng cao một số khía cạnh nhất định của mục vụ, nhưng nó không bao giờ có thể thay thế hoàn toàn sự tiếp xúc của con người nằm ở trung tâm của đời sống tôn giáo.

8. Kết luận

Nghiên cứu năm 2019 của McClure, “Trí tuệ nhân tạo và Giáo hội: AI đang định công tác mục vụ như thế nào”, cung cấp những hiểu biết có giá trị về cách AI đang chuyển đổi công tác mục vụ. Từ việc chăm sóc mục vụ và chuẩn bị bài giảng cho đến truyền giáo và quản lý giáo xứ, AI đang định hình lại cách các giáo xứ hoạt động và tương tác với cộng đoàn của họ. Tuy nhiên, việc tích hợp AI cũng đặt ra những thách thức đáng kể về mặt đạo đức và thần học cần phải được giải quyết.

Khi AI tiếp tục phát triển, giáo xứ sẽ cần điều hướng sự cân bằng giữa việc nắm bắt các cơ hội mà AI mang lại và bảo tồn các chiều kích tương quan và tâm linh của công tác mục vụ. Bằng cách tiếp cận AI với sự sáng suốt, các nhà lãnh đạo giáo xứ có thể đảm bảo rằng công nghệ mạnh mẽ này được sử dụng theo cách nâng cao chứ không làm giảm sứ mệnh của giáo xứ. Nghiên cứu của McClure đóng vai trò là điểm khởi đầu quan trọng cho các cuộc trò chuyện đang diễn ra về vai trò của AI trong đời sống tôn giáo, khuyến khích các mục tử đánh giá một cách phê phán cách AI có thể trở thành một công cụ cho công tác mục vụ hiệu quả trong thời đại kỹ thuật số.

Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB

Viết theo tư tưởng và cái nhìn của McClure

———————-

Tài liệu tham khảo

McClure, P. K. (2019). “Trí tuệ nhân tạo và Giáo hội: AI đang định công tác mục vụ như thế nào.” Tạp chí Công nghệ trong Thần học, 25(2), 97–112.